OKRES PRE-SEASON W PIŁCE NOŻNEJ - PLANOWANIE PRACY

W odróżnieniu od wielu konwencjonalnych metodologii treningowych, periodyzacja taktyczna nie rozróżnia okresu przed sezonem od pozostałej części sezonu. Wiele innych metodologii stara się osiągnąć wysoki poziom sprawności w krótkim czasie, dlatego nadaje priorytet różnym wymiarom gry w różnych częściach sezonu. Jednak, w periodyzacji taktycznej, wymiar taktyczny jest zawsze główną siłą napędową treningu. Z tego powodu od początku okresu przygotowawczego zespół musi od razu rozpocząć naukę modelu gry i pracować nad zasadami gry, aby działały już na początku sezonu.

Według Mouriho (w Ameiro i in., 2006) tylko w pierwszym tygodniu przed sezonem trening składa się z ćwiczeń adaptacyjnych, mających na celu wprowadzenie zawodników do wymagań gry. Po tym pierwszym tygodniu każdy mikrocykl kładzie nacisk na wymiar taktyczny i naukę modelu gry. W periodyzacji taktycznej nie ma szczytowych wyników, ponieważ każdy mecz w sezonie jest traktowany tak samo, a celem sztabu trenerskiego jest zapewnienie, żeby zawodnicy byli w optymalnej kondycji w każdym meczu, a nie w niektórych bardziej niż w innych. (Faria w Ameiro i in., 2006).

Ze względu na dużą częstotliwość meczów w trakcie sezonu, ograniczony jest czas, który możemy przeznaczyć na rozwijanie umiejętności treningowych z naciskiem na przygotowanie do następnego meczu. W okresie przed sezonowym koncentrujemy się na rozwijaniu technicznych, taktycznych i fizycznych właściwości drużyny, aby jak najlepiej przygotować ją do nadchodzącego okresu rozgrywek. Okres przed sezonowy potocznie zwany przygotowawczym jest okazją do rozwijania tych umiejętności treningowych, ponieważ rywalizacja ogranicza się do kilku meczów w okresie od czterech do sześciu tygodni.

Zasadniczo można wyróżnić dwa główne okresy: okres startowy i okres bez startów. Ten ostatni jest zwykle podzielony na dwie fazy, fazę poza sezonem (off-season) i fazę przedsezonową (pre-season). Okres przedsezonowy definiuje się jako czas po okresie off-season, kiedy treningi są prowadzone zespołowo i często obejmują mecze towarzyskie.

rys. 1 6 tygodniowy plan okresu przed sezonem w oparciu o założenia periodyzacji taktycznej

PRZYGOTOWANIE DO SEZONU

Przed sezonem głównym celem jest doskonalenie fizycznych, technicznych i taktycznych aspektów sportu, zapewniając drużynie jak największe szanse na sukces. Z tego powodu określamy najlepszy model periodyzacji dla swojego zespołu. Niezależnie od modelu okres przedsezonowy charakteryzuje się na ogół postępującym wzrostem obciążeń treningowych. Często dążymy do osiągnięcia największych obciążeń treningowych w okresie przed startem sezonu. Jednym z celów okresu przygotowawczego jest zapewnienie zawodnikom indywidualnych obciążeń treningowych na boisku, zarówno z punktu widzenia intensywności, jak i objętości. Należy jednak pamiętać, że stresory związane z obciążeniem treningowym są jednym z największych czynników ryzyka wystąpienia urazu. Wzrost obciążenia treningowego przy niedostatecznej regeneracji zwiększa ryzyko kontuzji, dlatego konieczne jest odpowiednie planowanie i kontrola obciążeń, aby ograniczyć występowanie tych problemów.

Przygotowując się przed sezonem piłkarskim, należy wziąć pod uwagę wiele czynników. Czynniki te można podzielić na dwie grupy: charakterystyka okresu przed sezonem i charakterystyka zawodników. (rys. 2.)

rys. 2 Charakterystyka przedsezonowa i zawodników, które należy wziąć pod uwagę podczas projektowania okresu przygotowawczego

W okresie przedsezonowym obciążenia treningowe powinny stopniowo rosnąć, aby umożliwić zawodnikom dostosowanie się do treningu i zmniejszyć ryzyko kontuzji. (rys. 1.) Zaleca się rozpoczęcie pierwszego tygodnia okresu przed sezonem od lekkiego - umiarkowanego obciążenia zarówno pod względem objętości, jak i intensywności. Ma to pomóc w zbudowaniu bazy dla zawodników i działa jako punkt wyjścia do zwiększenia obciążenia. Jednak ze względu na charakter piłki nożnej, zawodnicy wracają z różnymi doświadczeniami obciążenia z okresu poza sezonem. Część zawodników później kończyła rozgrywki, część wraca po urazie, a inni zawodnicy słabiej wykorzystali czas na regenerację i adaptację w okresie poza sezonem.

Przez pierwsze trzy tygodnie przed sezonem objętość wzrasta osiągając swój szczyt. W tygodniu czwartym i piątym następuje zmniejszenie objętości treningu. W celu uzyskania wyższej intensywności trening wymaga od zawodników pracy z dużą intensywnością do czwartego tygodnia, utrzymując ją tygodnia szóstego. Utrzymując wysoki poziom intensywności, zapewniamy bodziec, który może wywołać efekt fizjologiczny, bez konieczności generowania dużej objętości fizycznej.

Ponieważ zawodnicy mogą wracać z minimalnego obciążenia poza sezonem, ważne jest, aby obciążenie pracą w tym przedziale czasowym nie powodowało gwałtownego wzrostu obciążenia, ponieważ skoki obciążenia pracą są powiązane ze zwiększonym ryzykiem kontuzji (Hulin, 2014). Należy jednak zauważyć, że w tym okresie nastąpi skok obciążenia. Sztab szkoleniowy powinien zadbać o „kontrolowany skok” obciążenia, aby jak najlepiej przygotować zawodników do nadchodzącego obciążenia podczas sezonu.

Działania sztabu trenerskiego przechodzą przez cały okres przygotowawczy od kontroli do chaosu. Aby zachować element kontroli w „gwałtownym” obciążeniu, możemy skorzystać z opcji biegów na czas (MAS). W ten sposób, wykorzystując czas do pokonania określonego dystansu, można utrzymać średnie i maksymalne prędkości zawodników. Zwiększając uwarunkowania w bardziej specyficzne dla piłki nożnej w trakcie przygotowań do sezonu, możemy zwiększyć element chaosu (niekontrolowany / losowy ruch), oraz zwiększać skupienie na przygotowaniu kondycyjnym w oparciu o wymagania modelu gry i zastosowania koncepcji periodyzacji taktycznej. Tym samym zwiększamy specyfikę tego, co jest wymagane od piłkarza w czasie gry.

TESTY PRZED SEZONEM

Chociaż piłka nożna jest sportem zespołowym, musimy pamiętać, że zawodnicy nie tylko reagują i dostosowują się w różny sposób do obciążeń treningowych, ale także mają różne mocne i słabe strony oraz ograniczenia. Dlatego niezwykle ważne jest, aby trening był zindywidualizowany, co pozwala zmaksymalizować potencjał adaptacyjny, jednocześnie zmniejszając ryzyko kontuzji.

Wraz z charakterystyką zawodników stosujemy baterię testów motorycznych i kondycyjnych, które pozwalają nam sprofilować piłkarzy, aby poznać obszary, na których każdy z nich musi się skupić (Currell i in. 2008). Stosowane testy muszą dostarczać odpowiednie informacje, które będziemy mogli wykorzystać do projektowania programu szkoleniowego. Ponowne testy muszą być wykonywane regularnie w celu monitorowania adaptacji zawodników do treningu, oceny skuteczności programu treningowego i umożliwienia trenerom dostosowanie programu treningowego.

Biorąc pod uwagę zróżnicowaną sprawność piłkarzy, które zwykle obserwuje się na poziomie zawodowym, ważne jest, aby trenerzy byli w stanie znaleźć rozwiązania pozwalające zmierzyć docelowe cechy fizyczne bez zwiększania ryzyka kontuzji. Ponadto, aby test był ważny, sportowcy muszą zapoznać się z testami, które będą wykonywać. Nie możemy oczekiwać, że będą oni w stanie uzyskać prawidłowe pomiary z testu, który jest wykonywany przez nich po raz pierwszy. W przypadku sportów zespołowych, w których czas na trening jest zazwyczaj ograniczony, testy powinny być łatwe do skonfigurowania i szybkie do wykonania.

Monitorowanie poprzez trening zamiast specjalnych jednostek przeznaczonych na testy jest stosowane w celu uniknięcia zmian w harmonogramie treningów lub narażenia sportowców na duże skoki obciążenia treningowego. Wykorzystywanie danych GPS pozwala określić markery zmęczenia i obserwować progresje objętości i intensywności (rys. 3)

rys. 3 Przykładowy zapis obciążeń treningowych z danych GPS

Przy wyborze testu do oceny zawodników należy wziąć pod uwagę ważne aspekty takie jak trafność doboru testu, jego wiarygodność i standaryzację. Zanim jednak określimy grupę testów, z których będziemy korzystać, warto żebyśmy poznali ogólny podział całej kontroli procesu treningowego. Pamiętajmy, że sam test i jego wynik nie są vademecum na wszystko, a stanowią jedynie narzędzie do stworzenia pewnego punktu wyjścia i element większej układanki, jaką jest trening sportowy. We współczesnym sporcie bardzo ważna jest kontrola procesu treningowego oraz systematyczna modyfikacja realizowanego programu na podstawie uzyskanych wyników.

Ze względu na hierarchię celów treningu kontrola powinna być wielopoziomowa i obejmować zarówno działania na poziomie pojedynczej jednostki treningowej, jak i mikrocyklu, mezocyklu oraz na dłuższym okresie jakim jest makrocykl – celem optymalizacji efektów treningowych.

Wyróżniamy trzy kluczowe obszary stosowania kontroli treningu:

• na poziomie środka treningowego – wynikające z oceny efektów bezpośrednich (bieżące),

• na poziomie jednostek treningowych – będące rezultatem oceny efektów przedłużonych (operacyjne),

• na poziomie mikro-, mezo- lub makrocyklu – stanowiące konsekwencje oceny efektów operacyjnych i kumulatywnych (okresowe).

Standardowa bateria testów przed rozpoczęciem okresu przygotowawczego:

• Wywiad z zawodnikiem

• Testy funkcjonalne (FMS, testy siły)

• Ocena antropometryczna (budowa, waga i wzrost, zakres ruchu w stawach)

• Wyznaczenie progów metabolicznych

• Testy szybkości

• Testy mocy

ZARZĄDZANIE ZMĘCZENIEM I KONTROLA OBCIĄŻEŃ

Monitorowanie obciążenia treningowego sportowców jest niezbędne do określenia, czy dostosowują się do programu treningowego, do zrozumienia indywidualnych reakcji na trening, oceny zmęczenia i związanej z tym potrzeby powrotu do zdrowia oraz do zminimalizowania ryzyka niefunkcjonalnego przemęczenia, urazu i choroby. Miary obciążenia treningowego można podzielić na wewnętrzne lub zewnętrzne. Wewnętrzne obciążenia treningowe są określane jako względne biologiczne (zarówno fizjologiczne, jak i psychologiczne) bodźce stresowe nałożone na sportowca podczas treningu lub zawodów. Parametry takie jak tętno, mleczan we krwi, zużycie tlenu i oceny postrzeganego wysiłku (RPE) są powszechnie stosowane do oceny obciążenia wewnętrznego. Z drugiej strony mamy zewnętrzne obciążenia treningowe, które są obiektywnymi miarami pracy wykonywanej przez sportowca podczas treningu lub zawodów i są oceniane niezależnie od wewnętrznych obciążeń. Typowe miary obciążenia zewnętrznego obejmują moc wyjściową, prędkość, przyspieszenie, analizę ruchu w czasie, parametry globalnego systemu pozycjonowania (GPS) i parametry pochodzące z akcelerometru.

Skala RPE pomaga ocenić, jak trudny był trening, tylko na podstawie tego, jak postrzega to zawodnik. Skala ma 10 punktów. 1 oznacza całkowity odpoczynek, a 10 oznacza superciężki trening do upadku mięśniowego, inaczej mówiąc – do momentu, kiedy zawodnik nie jest w stanie dać już siebie nic więcej (rys. 4.) (Borg 1998). Stosowanie punktacji RPE pozwala trenerom skontrolować poziom zastosowanych w treningu obciążeń względem odczuć zawodnika oraz określić trafność zastosowanej intensywności i objętości treningu. W przypadku, gdy punktacja przyznana przez zawodnika jest niższa w porównaniu do punktacji zaplanowanej przez trenera, może to oznaczać, że obciążenia są zbyt niskie. Gdy ocena jednego zawodnika jest niższa od średniej zespołu, może to sugerować, że dany zawodnik nie wykonał pracy na treningu w założonej przez trenera intensywności. Również gdy dany zawodnik przyznaje punktację wyższą od reszty zawodników lub od poziomu zaplanowanego przez trenera, jest to wskazówka, która może sugerować jego przemęczenie. Interpretacja wyników rejestracji skali RPE wymaga dłuższego stosowania i odniesienia do obserwacji jednostek treningowych w większym okresie czasu.

rys. 3 Skala subiektywnego odczucia zmęczenia po treningu RPE

Systematyczne zbieranie informacji po każdej jednostce treningowej i po meczach pozwala na zebranie bardzo wartościowych danych dotyczących rozkładu kumulacji obciążenia w ostatnim mikrocyklu i na przestrzeni ostatnich kilku tygodni. Dane te wprowadzane do arkusza Excel pomagają w monitorowaniu i planowaniu przyszłych obciążeń oraz dni regeneracji (rys. 4.)

rys. 4 Arkusz Excel z zebranymi danymi dotyczącymi obciążeń treningowych

Bardzo ważnym obszarem działania sztabu trenerskiego jest kontrola procesu i jakości regeneracji zawodników. Wysoki poziom odbudowy po meczu oraz w mikrocyklu pozwala zawodnikom w optymalny sposób przygotować się do obciążeń treningowych wynikających ze stylu i modelu gry zespołu. Jedną z najważniejszych zdolności piłkarza jest tempo odbudowy i powrotu do sprawności po wysiłku. Konstrukcja mikrocyklu narzuca nam dobór obciążeń treningowych w poszczególnych jednostkach treningowych. Pozwala to kontrolować periodyzację obciążeń i zależność zmęczenie-sprawność.

Bardzo pomocnym narzędziem w kontroli regeneracji i poziomu zmęczenia jest aplikacja (ankieta on-line), którą zawodnicy wysyłają codziennie rano przed treningiem. W ankiecie zawodnicy odpowiadają na proste pytania, oceniając w odpowiednich skalach obszary wpływające na tempo i jakość jego regeneracji: Skala TQR (jakości regeneracji), skala zmęczenia ogólnego, skala samopoczucia i zdrowia, skala i obszary bólu, skala nawodnienie (kolor moczu) (rys.5.).

rys. 5 Aplikacja - Monitoring Regeneracji, do subiektywnej oceny regeneracji

---

Chcesz wiedzieć więcej o treningu sportowym i profesjonalnym przygotowaniu motorycznym?

Koniecznie zamów GOTOWEGO DO GRY - PIERWSZY W POLSCE PODRĘCZNIK PRZYGOTOWANIA MOTORYCZNEGO DLA TRENERÓW I ZAWODNIKÓW!

Bibliografia:

Amieiro, N.; Oliveira, B.; Resende, N.; & Barreto, R. (2006). Mourinho: Porquê tantas vitórias? Lisboa. Gradiva.

Hulin BT, Gabbett TJ, Blanch P, et al. Spikes in acute workload are associated with increased injury risk in elite cricket fast bowlers. British Journal of Sports Medicine. 2014;48(8):708–12.

Currell, K; Jeukendrup, A E. Validity, Reliability and Sensitivity of Measures of Sporting Perforomance. Sports Medicine. 2008;38(4):297–316.

Warchoł W.; (2020) Gotowy Do Gry 2 - Trenuj, żeby wygrać; Train With Brain Press

Warchoł W.; (2019) Gotowy Do Gry 1 - Przygotuj się do wygrywania; Train With Brain Press